ਕੁਦਰਤਿ ਕਵਣ ਕਹਾ ਵੀਚਾਰੁ ॥   ਵਾਰਿਆ ਨ ਜਾਵਾ ਏਕ ਵਾਰ ॥   ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸਾਈ ਭਲੀ ਕਾਰ ॥   ਤੂ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਨਿਰੰਕਾਰ ॥੧੭॥  

कुदरति कवण कहा वीचारु ॥   वारिआ न जावा एक वार ॥   जो तुधु भावै साई भली कार ॥   तू सदा सलामति निरंकार ॥१७॥  

Kuḏraṯ kavaṇ kahā vīcẖār.   vāri▫ā na jāvā ek vār.   Jo ṯuḏẖ bẖāvai sā▫ī bẖalī kār.   Ŧū saḏā salāmaṯ nirankār. ||17||  

What power have I to describe Thine doctrines (Thee)?   I cannot even once be a sacrifice unto Thee.   Whatever pleases Thee, is a good pursuit.   Thou art ever safe and sound, O Formless One!  

ਏਹ ੪ ਤੁਕਾਂ ਪੂਰਬਵਤ ॥੧੭॥ ਅਬ ਤਮੋ ਗੁਨੀ ਸ੍ਰਿਸਟੀ ਕਹਤੇ ਹੈਂ।

ਅਸੰਖ ਮੂਰਖ ਅੰਧ ਘੋਰ ॥   ਅਸੰਖ ਚੋਰ ਹਰਾਮਖੋਰ ॥   ਅਸੰਖ ਅਮਰ ਕਰਿ ਜਾਹਿ ਜੋਰ ॥   ਅਸੰਖ ਗਲਵਢ ਹਤਿਆ ਕਮਾਹਿ ॥   ਅਸੰਖ ਪਾਪੀ ਪਾਪੁ ਕਰਿ ਜਾਹਿ ॥   ਅਸੰਖ ਕੂੜਿਆਰ ਕੂੜੇ ਫਿਰਾਹਿ ॥   ਅਸੰਖ ਮਲੇਛ ਮਲੁ ਭਖਿ ਖਾਹਿ ॥   ਅਸੰਖ ਨਿੰਦਕ ਸਿਰਿ ਕਰਹਿ ਭਾਰੁ ॥   ਨਾਨਕੁ ਨੀਚੁ ਕਹੈ ਵੀਚਾਰੁ ॥  

असंख मूरख अंध घोर ॥   असंख चोर हरामखोर ॥   असंख अमर करि जाहि जोर ॥   असंख गलवढ हतिआ कमाहि ॥   असंख पापी पापु करि जाहि ॥   असंख कूड़िआर कूड़े फिराहि ॥   असंख मलेछ मलु भखि खाहि ॥   असंख निंदक सिरि करहि भारु ॥   नानकु नीचु कहै वीचारु ॥  

Asaʼnkẖ mūrakẖ anḏẖ gẖor.   Asaʼnkẖ cẖor harāmkẖor.   Asaʼnkẖ amar kar jāhi jor.   Asaʼnkẖ galvadẖ haṯi▫ā kamāhi.   Asaʼnkẖ pāpī pāp kar jāhi.   Asaʼnkẖ kūṛi▫ār kūṛe firāhi.   Asaʼnkẖ malecẖẖ mal bẖakẖ kẖāhi.   Asaʼnkẖ ninḏak sir karahi bẖār.   Nānak nīcẖ kahai vīcẖār.  

Numberless are the fools, appallingly blind.   Numberless are the thieves and the devourers of other's property.   Numberless depart after establishing their sovereignty by force.   Numberless are those who cut throats and commit murders.   Numberless are the sinners who go on committing sins.   Numberless are the liars who wander in falsehood.   Numberless are the dirty-wretch who partake filth as their ration.   Numberless are the slanderers who carry on their heads loads of sins.   Nanak, the lowly, gives description.  

ਅਗਿਣਤ ਹੀ (ਅੰਧ) ਅਗ੍ਯਾਨੀ (ਘੋਰ) ਭਯਾਨਕ ਕ੍ਰਿਯਾ ਵਾਲੇ ਮੂਰਖ ਹੈਂ ਔਰ ਅਗਿਣਤ ਹੀ ਚੋਰ ਔਰ (ਹਰਾਮਖੋਰ) ਹਰਾਮ ਕੇ ਖਾਨੇ ਵਾਲੇ ਹੈਂ ਅਗਿਣਤ ਹੀ (ਜੋਰ) ਜੁਲਮ ਕਾ (ਅਮਰ) ਹੁਕਮੁ ਕਰਕੇ ਚਲੇ ਜਾਤੇ ਭਾਵ ਮਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਅਗਿਣਤ ਹੀ ਜੋ ਗਲ ਕੋ ਕਾਟਕਰ ਹੱਤ੍ਯਾ ਹੀ ਕਮਾਵਤੇ ਹੈਂ ਅਗਿਣਤ ਹੀ ਪਾਪੀ ਹੈਂ ਜੋ ਅਗਿਣਤ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੇ ਸਾਮਾਨ ਪਾਪ ਕਰ ਕਰ ਮਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਅਗਿਣਤ ਹੀ ਝੂਠੇ ਪੁਰਸ਼ ਹੈਂ ਜੋ ਝੂਠ ਬੋਲਤੇ ਫਿਰਤੇ ਹੈਂ ਅਗਿਣਤ ਹੀ ਮਲੇਛ੍ਯ ਹੈਂ ਜੋ ਮਲਕੇ (ਭਖ) ਖਾਣੇ ਵਾਲੇ ਜੀਵੋਂ ਕੋ ਖਾਤੇ ਹੈਂ ਅਗਿਣਤ ਹੀ ਨਿੰਦਕ ਹੈਂ ਜੋ ਬਿਨਾ ਪ੍ਰਜੋਜਨ ਪਰਾਈ ਨਿੰਦਾ ਕਾ ਭਾਰੁ ਅਪਨੇ ਸਿਰ ਪਰ ਕਰ ਲੇਤੇ ਹੈਂ॥ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਮੈ (ਨੀਚੁ) ਦਾਸਨੇ ਵੀਚਾਰ ਕੇ ਕਹਾ ਹੈ ਵਾ ਏਹੁ ਨੀਚੋਂ ਕਾ ਵੀਚਾਰੁ ਕਹਾ ਹੈ । ਭਾਵ ਸਤਾਰਵੀਂ ਪੌੜੀ ਮੇ ਸਾਤ੍ਵਕੀ ਜੀਵ ਕਹੇ ਹੈ ਉਨਕੇ ਸੁਭਾਵ ਕੌ ਧਾਰਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਏ ਇਸ ਕਾ ਨਾਮੁ ਦੈਵੀ ਸੰਪਦਾ ਹੈ ਔਰ ਅਠਾਰਵੀਂ ਪੌੜੀ ਮੇਂ ਰਾਜਸੀ ਤਾਮਸੀ ਕਹੇ ਇਨਕਾ ਸੁਭਾਵ ਤਿਆਗਨਾ ਚਾਹੀਏ ਇਸਕੋ ਆਸੁਰੀ ਸੰਪਦਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਔਰੁ ਪਰਮੇਸ੍ਵਰ ਐਸਾ ਹੈ ਜੋ ਸਰਬ ਕੇ ਗੁਣ ਦੋਸੋਂ ਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਔਰ ਸਰਬ ਕੀ ਪਾਲਨਾ ਕਰਤਾ ਹੈ ਇਸਸੇ ਬਿਅੰਤ ਲੀਲਾ ਵਾਲਾ ਹੈ॥ ਜੋ ਨੀਚ ਪਦਕਾ ਅਰਥੁ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਤਰਫ ਲਾਵਨਾ ਹੋਵੇ ਤੌ ਏਹ ਪਦੁ ਨਿਮ੍ਰਤਾ ਅਰਥਾਤ ਦਾਸਾ ਭਾਵ ਕਾ ਸੁਚੁਕੁ ਹੈ।

ਵਾਰਿਆ ਨ ਜਾਵਾ ਏਕ ਵਾਰ ॥   ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸਾਈ ਭਲੀ ਕਾਰ ॥   ਤੂ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਨਿਰੰਕਾਰ ॥੧੮॥  

वारिआ न जावा एक वार ॥   जो तुधु भावै साई भली कार ॥   तू सदा सलामति निरंकार ॥१८॥  

vāri▫ā na jāvā ek vār.   Jo ṯuḏẖ bẖāvai sā▫ī bẖalī kār.   Ŧū saḏā salāmaṯ nirankār. ||18||  

I cannot even once be a sacrifice unto Thee.   What ever pleases Thee, that is a good pursuit.   Thou art ever safe and sound, O Formless One!  

ਏਹੁ ਤਿਨ ਤੁਕਾਂ ਪੂਰਬ ਵਤ॥੧੮॥ ਅਬ ਏਹ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕੇ ਨਾਮ ਔਰ ਅਸਥਾਨ ਅਨੰਤ ਹੈਂ॥

ਅਸੰਖ ਨਾਵ ਅਸੰਖ ਥਾਵ ॥   ਅਗੰਮ ਅਗੰਮ ਅਸੰਖ ਲੋਅ ॥   ਅਸੰਖ ਕਹਹਿ ਸਿਰਿ ਭਾਰੁ ਹੋਇ ॥  

असंख नाव असंख थाव ॥   अगम अगम असंख लोअ ॥   असंख कहहि सिरि भारु होइ ॥  

Asaʼnkẖ nāv asaʼnkẖ thāv.   Agamm agamm asaʼnkẖ lo▫a.   Asaʼnkẖ kėhahi sir bẖār ho▫e.  

Innumerable are Thine Names and innumerable Thine abodes, O Lord!   Innumerable are Thine realms, inaccessible and inscrutable.   Even to call them myriad amounts to carrying load of sin on the head.  

ਅਗਿਣਤ ਹੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਕੇ ਨਾਮੁ ਹੈਂ ਅਗਿਣਤ ਹੀ ਕਾਂਸੀ ਕਾਂਚੀ ਬੈਕੁੰਠਾਦਿ ਅਸਥਾਨ ਹੈਂ ਅਸਮਦਾਦਿਕੋਂ ਸੇ ਅਗਮ ਬ੍ਰਹਮਾਦਿ ਤਿਨ ਸੇ ਭੀ ਅਗਮੁ ਪਰੇ ਹੈ ਔਰੁ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅਗਿਣਤ ਜੀਵੋਂ ਕੋ ਸਤਾ ਦੇਕਰ (ਲੋਅ) ਪ੍ਰਕਾਸ ਰਹਾ ਹੈ ਅਗਿਣਤ ਹੀ (ਸਿਰਭਾਰੁ) ਕਪਾਲੀ ਆਸਨ ਕਰ ਤਿਸ ਕੇ ਨਾਮ ਕੋ ਕਹਤੇ ਹੈਂ॥ ❀ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਐਸੇ ਪ੍ਰਭੁ ਕੋ ਸਭੀ ਜੀਵ ਕ੍ਯੋਂ ਨਹੀਂ ਜਪਤੇ॥ ਉੱਤਰ:

ਅਖਰੀ ਨਾਮੁ ਅਖਰੀ ਸਾਲਾਹ ॥   ਅਖਰੀ ਗਿਆਨੁ ਗੀਤ ਗੁਣ ਗਾਹ ॥   ਅਖਰੀ ਲਿਖਣੁ ਬੋਲਣੁ ਬਾਣਿ ॥  

अखरी नामु अखरी सालाह ॥   अखरी गिआनु गीत गुण गाह ॥   अखरी लिखणु बोलणु बाणि ॥  

Akẖrī nām akẖrī sālāh.   Akẖrī gi▫ān gīṯ guṇ gāh.   Akẖrī likẖaṇ bolaṇ bāṇ.  

Through words Thy Name is uttered and through words Thou art praised.   Through words the songs of Thy theology and Thine attributes are hymned.   In letters the uttered hymns are recorded.  

(ਅਖਰੀ) ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਨਾਮੁ ਜਪੀਤਾ ਹੈ ਅਰ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਉਸਤੁਤਿ ਗੁਨ ਕੀਰਤਨ ਕੀਆ ਜਾਤਾ ਹੈ॥ ਅਰੁ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਗ੍ਯਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਥਾ ਭਗਵੰਤ ਗੁਨ ਸਬੰਧੀ ਗੀਤ (ਗਾਹ) ਗਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਾ ਗੁਨੋ ਕਾ (ਗਾਹ) ਵੀਚਾਰੁ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਤਾ ਹੈ ਪੁਨਾ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਲਿਖਣਾ ਬੋਲਣਾ ਬਾਣੀ ਕਾ ਹੋਤਾ ਹੈ॥ ❀ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਵਹੁ ਅਖਰ ਕੌਨ ਹੈਂ॥ ਉੱਤਰ:

ਅਖਰਾ ਸਿਰਿ ਸੰਜੋਗੁ ਵਖਾਣਿ ॥  

अखरा सिरि संजोगु वखाणि ॥  

Akẖrā sir sanjog vakẖāṇ.  

Destiny is described with letters on Mortal's brow.  

ਜਿਨ ਅੱਖਰੋਂ ਕਾ ਸਿਰ ਪਰ ਕਰਮਾਨੁਸਾਰ ਸੰਜੋਗੁ (ਵਖਾਣਿ) ਕਥਨ ਕੀਆ ਹੈ॥ ❀ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਲਿਖਨੇ ਵਾਲੇ ਕੀ ਸੀਸ ਪਰ ਭੀ ਕਰਮਰੇਖ ਹੋਵੈਗੀ ॥ ਉੱਤਰ:

ਜਿਨਿ ਏਹਿ ਲਿਖੇ ਤਿਸੁ ਸਿਰਿ ਨਾਹਿ ॥   ਜਿਵ ਫੁਰਮਾਏ ਤਿਵ ਤਿਵ ਪਾਹਿ ॥   ਜੇਤਾ ਕੀਤਾ ਤੇਤਾ ਨਾਉ ॥   ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਨਾਹੀ ਕੋ ਥਾਉ ॥  

जिनि एहि लिखे तिसु सिरि नाहि ॥   जिव फुरमाए तिव तिव पाहि ॥   जेता कीता तेता नाउ ॥   विणु नावै नाही को थाउ ॥  

Jin ehi likẖe ṯis sir nāhi.   Jiv furmā▫e ṯiv ṯiv pāhi.   Jeṯā kīṯā ṯeṯā nā▫o.   viṇ nāvai nāhī ko thā▫o.  

But He (God) who scribed these destinies has no scribes on his head (His head bears it not).   As He ordains, so do men obtain.   As great is thy creation, so great is Thine celebrity.   Without Thy Name, there is no place.  

ਜਿਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਏਹ ਅੱਖਰ ਲਿਖੇ ਹੈਂ ਤਿਸ ਕੇ ਸਿਰ ਪਰ ਅਖਰ ਨਹੀ ਹੈਂ। ਜ੍ਯੋਂ ਜ੍ਯੋਂ ਹੁਕਮ ਕਰਤਾ ਭਾਵ ਜੈਸੇ ਕਰਮਾਨੁਸਾਰ ਸੰਕਲਪੁ ਕਰਤਾ ਹੈ। ਤ੍ਯੋਂ ਤ੍ਯੋਂ ਲੇਖ ਰੂਪ ਅਖਰ ਪੜ ਜਾਤੇ ਹੈਂ। ਵਾ ਜਿਸ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਏਹੁ ਲੇਖੁ ਲਿਖਾ ਹੈ ਤਿਸ ਕੇ ਸਿਰ ਪਰ (ਨਾਹਿ) ਸ੍ਵਾਮੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਹੈ ਸੋ ਜਿਸ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੁਕਮ ਕਰਤਾ ਹੈ ਤਿਸ ਤਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਲਿਖਤਾ ਹੈ ਭਾਵ ਏਹਿ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਭੀ ਸੁਤੰਤ੍ਰ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਕੁਛੁ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਕੀਆ ਹੈ ਸਭ ਨਾਮੁ ਰੂਪੁ ਹੀ ਕੀਆ ਹੈ। ਬਿਨਾ ਨਾਮੁ ਰੂਪ ਕੇ ਕੋਈ ਸਥਾਨੁ ਨਹੀਂ ਵਾ (ਜੇਤਾ) ਜਿਤਨਾ ਕੋਈ ਉਤਮ ਪਦ ਕੋ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਕੀਆ ਹੈ ਤਿਤਨਾ ਨਾਮੁ ਨੇ ਹੀ ਕੀਆ ਹੈ। ਭਾਵ ਨਾਮੁ ਜਪਕੇ ਹੀ ਸਭ ਮੋਖ ਹੋਏ ਹੈਂ ਔਰੁ ਪ੍ਰਭੂ ਕੇ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਜੀਵੋਂ ਕੋ ਕੋਈ ਭੀ ਸੁਖ ਕਾ ਸਥਾਨੁ ਨਹੀਂ ਹੈ ਭਾਵ ਚੌਰਾਸੀ ਲਾਖ ਜੋਨ ਮੇ ਘਟੀ ਜੰਤ੍ਰ ਕੀ ਨ੍ਯਾਈ ਭ੍ਰਮਤੇ ਰਹਿਤੇ ਹੈਂ। ਕਿਸੀ ਸਥਾਨ ਮੈ ਠਹਿਰਨੇ ਨਹੀਂ ਪਾਵਤੇ॥

ਕੁਦਰਤਿ ਕਵਣ ਕਹਾ ਵੀਚਾਰੁ ॥   ਵਾਰਿਆ ਨ ਜਾਵਾ ਏਕ ਵਾਰ ॥   ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸਾਈ ਭਲੀ ਕਾਰ ॥   ਤੂ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਨਿਰੰਕਾਰ ॥੧੯॥  

कुदरति कवण कहा वीचारु ॥   वारिआ न जावा एक वार ॥   जो तुधु भावै साई भली कार ॥   तू सदा सलामति निरंकार ॥१९॥  

Kuḏraṯ kavaṇ kahā vīcẖār.   vāri▫ā na jāvā ek vār.   Jo ṯuḏẖ bẖāvai sā▫ī bẖalī kār.   Ŧū saḏā salāmaṯ nirankār. ||19||  

What power have I to describe Thine doctrines (Thee)?   I cannot even once be a sacrifice unto Thee.   Whatever pleases Thee; that is a good pursuit.   Thou art ever safe and sound, O Formless One!  

ਏਹ ੪ ਤੁਕ ਕਾ ਅਰਥੁ ਪੂਰਬ ਵਤ॥੧੯॥ ❀ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਮਲ ਵਿਖੇਪਕੀ ਨਿਵਿਰਤੀ ਕਾ ਆਪਨੇ ਏਕ ਨਾਮੁ ਹੀ ਉਪਾਉ ਕਹਾ ਤਿਸ ਪਰ ਕੋਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤੁ ਕਹੋ॥ ਉੱਤਰ:

ਭਰੀਐ ਹਥੁ ਪੈਰੁ ਤਨੁ ਦੇਹ ॥   ਪਾਣੀ ਧੋਤੈ ਉਤਰਸੁ ਖੇਹ ॥   ਮੂਤ ਪਲੀਤੀ ਕਪੜੁ ਹੋਇ ॥   ਦੇ ਸਾਬੂਣੁ ਲਈਐ ਓਹੁ ਧੋਇ ॥   ਭਰੀਐ ਮਤਿ ਪਾਪਾ ਕੈ ਸੰਗਿ ॥   ਓਹੁ ਧੋਪੈ ਨਾਵੈ ਕੈ ਰੰਗਿ ॥  

भरीऐ हथु पैरु तनु देह ॥   पाणी धोतै उतरसु खेह ॥   मूत पलीती कपड़ु होइ ॥   दे साबूणु लईऐ ओहु धोइ ॥   भरीऐ मति पापा कै संगि ॥   ओहु धोपै नावै कै रंगि ॥  

Bẖarī▫ai hath pair ṯan ḏeh.   Pāṇī ḏẖoṯai uṯras kẖeh.   Mūṯ palīṯī kapaṛ ho▫e.   Ḏe sābūṇ la▫ī▫ai oh ḏẖo▫e.   Bẖarī▫ai maṯ pāpā kai sang.   Oh ḏẖopai nāvai kai rang.  

The dust of the besmeared hands, feet and other parts of the body,   is removed by washing with water.   The garment polluted with urine,   is washed clean by applying soap.   The soul defiled with sins,   is cleaned with the love of God's Name.  

(ਭਰੀਐ ਇਤੀ) ਜੋ ਹਾਥ ਅਰੁ ਪੈਰ ਔਰੁ ਸਰੀਰੁ ਖੇਹ ਸੇ ਭਰ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤੌ ਓਹੁ ਪਾਣੀ ਸਾਥ ਧੋਣੇ ਕਰ ਤਨ ਸੇ ਉਤਰ ਜਾਤੀ ਹੈ ਪੁਨਾ ਜੈਸੇ (ਮੂਤ) ਪਸ਼ਾਬ ਸੇਂ ਕਪੜੇ ਮੈ (ਪਲੀਤੀ) ਅਸੁਧਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ। ਓਹੁ ਜਬ ਸਾਬੁਣ (ਦੇ) ਲਗਾਕੇ ਕਪੜਾ ਧੋਇ ਲਈਦਾ ਹੈ ਤਬ ਸੁਧੁ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਿਸੀ ਭਾਂਤਿ ਜੋ ਬੁਧੀ ਪਾਪੋਂ ਸੇ ਭਰੀ ਜਾਵੇ ਵਹੁ ਨਾਮ ਕੇ (ਰੰਗਿ) ਪ੍ਰੇਮ ਸੇ ਧੋਈ ਜਾਤੀ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਨਾਮ ਸੇ ਹੀ ਮਲ ਵਿਖੇਪ ਸੇ ਰਹਿਤ ਸੁਧੁ ਹੋ ਜਾਤੀ ਹੈ॥ ❀ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਨਾਮੁ ਜਪਕੇ ਕੋਈ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਭੀ ਹੋਏ ਹੈਂ॥ ਉੱਤਰ:

ਪੁੰਨੀ ਪਾਪੀ ਆਖਣੁ ਨਾਹਿ ॥   ਕਰਿ ਕਰਿ ਕਰਣਾ ਲਿਖਿ ਲੈ ਜਾਹੁ ॥   ਆਪੇ ਬੀਜਿ ਆਪੇ ਹੀ ਖਾਹੁ ॥   ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੀ ਆਵਹੁ ਜਾਹੁ ॥੨੦॥  

पुंनी पापी आखणु नाहि ॥   करि करि करणा लिखि लै जाहु ॥   आपे बीजि आपे ही खाहु ॥   नानक हुकमी आवहु जाहु ॥२०॥  

Punnī pāpī ākẖaṇ nāhi.   Kar kar karṇā likẖ lai jāhu.   Āpe bīj āpe hī kẖāhu.   Nānak hukmī āvhu jāhu. ||20||  

By mere words of mouth (statements) a man becomes not virtuous or vicious.   The often repeated actions are engraved on the heart.   Man himself sows and himself reaps (he reaps what he sows).   By God's Order, O Nanak! man comes and goes.  

ਨਾਮ ਜਪਕੇ ਜੋ ਪਾਪੀਆਂ ਸੇ ਪੰੁਨੀ ਹੋਏ ਹੈਂ ਸੋ (ਆਖਣੁ) ਕਹਿਣੇ ਮੈ ਨਹੀ ਆਵਤੇ ਭਾਵ ਬਹੁਤੇ ਹੋਏ ਹੈਂ। ਪੰੁਨੀ ਔਰ ਪਾਪੀ ਕੋਈ ਕਰਿਣੇ ਸੇ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਹੈ ਜੈਸਾ (ਕਰਣਾ) ਕਰਮੁ (ਕਰਿ) ਹਾਥੋਂ ਸੇ (ਕਰਿ) ਹਾਥੋਂ ਸੇ (ਕਰਿ) ਕਰਿਤਾ ਹੈ ਤੈਸਾ ਚਿਤ੍ਰ ਗੁਪਤ ਲਿਖ ਲੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਉਸ ਅਪਨੇ (ਬੀਜ) ਕੀਏ ਹੂਏ ਕਰਮਾ ਕਾ ਫਲੁ ਫੇਰ ਪ੍ਰਲੋਕ ਮੈ ਆਪ ਹੀ ਜੀਵ ਖਾਤਾ ਹੈ॥ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਹੁਕਮੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਕੇ ਹੁਕਮ ਸੇ ਕਰਮ ਫਲਾਨੁਸਾਰ ਜੀਵ ਜਨਮਤਾ ਮਰਤਾ ਰਹਿਤਾ ਹੈ॥੨੦॥ ❀ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਤੀਰਥ ਤਪਾਦਿਕ ਕਰਮੋਂ ਸੇ ਤੋ ਆਵਾਗਵਨ ਸੇ ਰਹਿਤ ਹੋਤਾ ਹੋਵੈਗਾ॥ ❀ਉੱਤਰੁ ॥ ਕਰਮ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾ ਹੈ ਸਕਾਮ ੧ ਨਿਸਕਾਮ ੨ ਤੀਰਥੁ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਹਿਲੀ ਦੋ ਤੁਕ ਮੈ ਸਕਾਮ ਪੰੁਨ ਕਾ ਫਲੁ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਪਿਛਲੀ ਦੋ ਤੁਕ ਮੇ ਨਿਸਕਾਮ ਕਾ ਫਲੁ ਹੈ॥

ਤੀਰਥੁ ਤਪੁ ਦਇਆ ਦਤੁ ਦਾਨੁ ॥   ਜੇ ਕੋ ਪਾਵੈ ਤਿਲ ਕਾ ਮਾਨੁ ॥   ਸੁਣਿਆ ਮੰਨਿਆ ਮਨਿ ਕੀਤਾ ਭਾਉ ॥   ਅੰਤਰਗਤਿ ਤੀਰਥਿ ਮਲਿ ਨਾਉ ॥  

तीरथु तपु दइआ दतु दानु ॥   जे को पावै तिल का मानु ॥   सुणिआ मंनिआ मनि कीता भाउ ॥   अंतरगति तीरथि मलि नाउ ॥  

Ŧirath ṯap ḏa▫i▫ā ḏaṯ ḏān.   Je ko pāvai ṯil kā mān.   Suṇi▫ā mani▫ā man kīṯā bẖā▫o.   Anṯargaṯ ṯirath mal nā▫o.  

Pilgrimage, penance, compassion and alms giving,   bring only a sesame (tiny amount) of honour (merit), if any.   Whoever heartily hears, believes and loves God's Name,   obtains salvation by thoroughly bathing in the shrine within himself.  

ਦੁਖੀ ਦੇਖਕਰ ਤਿਸ ਕੇ ਦੁਖ ਦੂਰ ਕਰਨੇ ਕੀ ਇਛਾ ਕਾ ਨਾਮੁ ਦਇਆ ਹੈ ਸੋ ਤੀਰਥ ਕਰਨਾ ਦਯਾ ਕਰਨੀ ਤਪੁ ਕਰਨਾ (ਦਤੁਦਾਨੁ) ਦਾਨੁ ਦੇਣਾ ਵਾ ਜੋ ਯੱਗ ਵੇਦੀ ਕੇ ਅੰਤਰ ਦਾਨੁ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਤਿਸ ਕਾ ਨਾਮੁ ਦਤੁ ਦਾਨੁ ਹੈ ਇਨ ਸਭ ਕਰਮੋਂ ਕੋ ਜੋ ਕੋਈ ਹੰਕਾਰ ਪੂਰਬਕ ਸਕਾਮ ਕਰਤਾ ਹੈ ਸੋ (ਤਿਲਕਾਮਾਨੁ) ਖਿਸਕ ਜਾਨੇ ਵਾਲਾ ਮਾਨੁ ਪਾਵਤਾ ਹੈ ਭਾਵ ਏਹ ਕਿ ਇਨ ਕਰਮੋਂ ਕਾ ਫਲੁ ਸ੍ਵਰਗ ਹੋਤਾ ਹੈ ਸੋ ਪੰੁਨੋਂ ਕੇ ਖੀਣ ਹੋਨੇ ਸੇ ਫੇਰ ਮਿਰਤੁ ਲੋਕਮੇ ਗਿਰਾਇਆ ਜਾਤਾ ਹੈ ਪਿਛਲਾ ਸੁਖੁ ਭੂਲ ਕਰ ਫਿਰ ਵਹੁ ਦੁਖ ਕਾ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜੋ ਕੋਈ ਨਾਮ ਕਾ (ਸੁਣਿਆ) ਸ੍ਰਵਣੁ (ਮੰਨਿਆ) ਮਨਨਿ (ਮਨਿਕੀਤਾ) ਨਿਦਿਧ੍ਯਾਸਨੁ ਕਰਤਾ ਹੈ ਤਿਸ ਕੋ (ਭਾਉ) ਤਤੁਗ਼੍ਯਾਨੁ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਿਸ ਕਾ ਫਲੁ ਤਬ ਓਹੁ ਅਪਨੇ ਅੰਤਰ ਅਰਥਾਤ ਰਿਦੇ ਮੈ (ਗਾਤਿ) ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਆਤਮ ਅਨੰਦ ਰੂਪ ਜੋ ਤੀਰਥ ਹੈ ਤਿਸ ਮੈ ਮਲੁ ਮਲਕੇ (ਨਾਉ) ਨਾਉਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਆਤਮ ਅਨੰਦ ਮੈ ਮਗਨੁ ਰਹਤਾ ਹੈ ਵਾ (ਅੰਤਰਗਤਿ) ਜੀਵ ਈਸਕਾ ਭੇਦੁ ਨਸਟ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਅਰ ਮਲਿਰੂਪੁ ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੁ ਨਦੀ ਹੈ ਇਸਸੇ ਸਰਣ ਆਏ ਜਨੋ ਕੇਪਾਰ ਕਰਨੇ ਕੋ (ਨਾਉ) ਨੌਕਾਰੂਪੁ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ॥ ❀ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਐਸੇ ਅਭੇਦ ਗ੍ਯਾਨ ਕਾ ਸਾਧਨੁ ਕਿਆ ਹੈ ਜਿਸਕਾ ਆਪਨੇ ਐਸਾ ਫਲੁ ਕਹਾ। ❀ਉੱਤਰੁ ॥ ਪਰਮੇਸ੍ਵਰ ਆਗੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨੀ ਸੋ ਦਿਖਾਵਤੇ ਹੈਂ॥ ਵਾ ਤਿਲ ਭਰੁ ਮਾਨ ਪਾਵੇ ਭੀ ਤੋ ਵਹੁ (ਕਾ) ਕ੍ਯਾ ਮਾਨ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਨਾਸਵੰਤ ਹੈ। ਵਾ ਜੋ ਨਿਸਕਾਮ ਹੋਕਰ ਕਰਤਾ ਹੈ ਸੋ ਤਿਲ ਕਾ ਮਣੁ ਭਰੁ ਪਾਵਤਾ ਹੈ। ਵਾ ਅੰਤਸ ਕਰਣ ਮੇ ਹੀ (ਗਤਿ) ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਜੋ ਆਤਮ ਤੀਰਥੁ ਹੈ ਤਿਸਕੇ ਸਨਾਨੁ ਸੇ ਮਲ ਵਖੇਪ ਅਵਰਣ (ਨਾਉ) ਨਹੀਂ ਰਹਤਾ ਵਾ ਤਿਸ ਤੀਰਥ ਮੇ ਨਾਉਨੇ ਸੇ ਮਲ ਆਦਿ ਦੋਸ਼ (ਗਤਿ) ਨਾਸੁ ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ॥

ਸਭਿ ਗੁਣ ਤੇਰੇ ਮੈ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥   ਵਿਣੁ ਗੁਣ ਕੀਤੇ ਭਗਤਿ ਨ ਹੋਇ ॥  

सभि गुण तेरे मै नाही कोइ ॥   विणु गुण कीते भगति न होइ ॥  

Sabẖ guṇ ṯere mai nāhī ko▫e.   viṇ guṇ kīṯe bẖagaṯ na ho▫e.  

All virtues are Thine, O Lord! I have none.   Without acquiring the virtues, Lord's devotional service can not be performed.  

ਕਿ ਹੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਸਭ ਗੁਣ ਤੇਰੇ ਮੈਂ ਹੈਂ ਮੁਝਮੈ ਕੋਈ ਭੀ ਗੁਣੁ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹੇ ਸਿਧੋ ਇਸ ਨਿੰਮ੍ਰਤਾ ਰੂਪੁ ਗੁਨੁ ਧਾਰਨ ਕੀਏ ਬਿਨਾ ਭਗਤੀ ਨਹੀ ਹੋਤੀ॥ ❀ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਜਗਤ ਕੀ ਉਤਪਤੀ ਸਰਗੁਣ ਤੇ ਹੋਈ ਵਾ ਨਿਰਗੁਣ ਤੇ॥ ਉੱਤਰ:

ਸੁਅਸਤਿ ਆਥਿ ਬਾਣੀ ਬਰਮਾਉ ॥   ਸਤਿ ਸੁਹਾਣੁ ਸਦਾ ਮਨਿ ਚਾਉ ॥  

सुअसति आथि बाणी बरमाउ ॥   सति सुहाणु सदा मनि चाउ ॥  

Su▫asaṯ āth baṇī barmā▫o.   Saṯ suhāṇ saḏā man cẖā▫o.  

My obeisance is unto God, who Himself is the creator of world and Brahma etc.   He is true and beautiful and rapture ever abides within His mind.  

(ਸੁਅਸਤਿ) ਕਲ੍ਯਾਣ ਸਰੂਪੁ ਜੋ ਮਾਯਾ ਸਬਲੁ ਈਸਰੁ (ਆਥਿ) ਹੈ ਤਿਸਤੇ ਸੰਕਲਪ ਰੂਪੁ ਬਾਣੀ ਹੋਈ ਜੋ ਮੈ ਏਕਸੇ ਬਹੁਤ ਹੋਊਂ ਤਿਸਤੇ (ਬਰਮਾਉ) ਬ੍ਰਹਮਾ ਬਿਸ਼ਨੁ ਮਹੇਸਾਦਿ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਪੰਚੁ ਹੋਇਆ ਸੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਾਸਤਵ ਤੇ ਸਤ ਹੈ ਔਰ (ਸੁਹਾਣੁ) ਚੇਤਨ ਰੂਪੁ ਹੈ ਸਦਾ ਮਨਿ ਚਾਉ ਸਦਾ ਹੀ (ਮਨਿ) ਸਿਰੋਮਣੀ (ਚਾਉ) ਅਨੰਦ ਸਰੂਪੁ ਹੈ॥ ਪ੍ਰਸ਼ਨ:

ਕਵਣੁ ਸੁ ਵੇਲਾ ਵਖਤੁ ਕਵਣੁ ਕਵਣ ਥਿਤਿ ਕਵਣੁ ਵਾਰੁ ॥   ਕਵਣਿ ਸਿ ਰੁਤੀ ਮਾਹੁ ਕਵਣੁ ਜਿਤੁ ਹੋਆ ਆਕਾਰੁ ॥  

कवणु सु वेला वखतु कवणु कवण थिति कवणु वारु ॥   कवणि सि रुती माहु कवणु जितु होआ आकारु ॥  

Kavaṇ so velā vakẖaṯ kavaṇ kavaṇ thiṯ kavaṇ vār.   Kavaṇ sė ruṯī māhu kavaṇ jiṯ ho▫ā ākār.  

What the time, what movement, what lunar day, what week day,   and what the season and what month, when the creation came into being?  

ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਏਹ (ਆਕਾਰੁ) ਪ੍ਰਪੰਚ ਹੂਆ ਹੈ ਤਬ ਕਵਣੁ (ਵੇਲਾ) ਸਮਾ ਥਾ ਔਰੁ ਕੌਣੁ ਸਾਵਕਤੁ ਥਾ। ਵੇਲਾ ਹਿੰਦੂ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਵਕਤੁ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਹਿਤੇ ਹੈਂ ਤਬ ਕਵਨੁ ਤਿੱਥਿ ਥੀ ਕਵਨੁ ਦਿਨ ਥਾ ਕਵਨ ਰੁੱਤਿ ਥੀ ਕਵਨ ਮਹੀਨਾ ਥਾ॥ ਉੱਤਰ:

ਵੇਲ ਨ ਪਾਈਆ ਪੰਡਤੀ ਜਿ ਹੋਵੈ ਲੇਖੁ ਪੁਰਾਣੁ ॥   ਵਖਤੁ ਨ ਪਾਇਓ ਕਾਦੀਆ ਜਿ ਲਿਖਨਿ ਲੇਖੁ ਕੁਰਾਣੁ ॥   ਥਿਤਿ ਵਾਰੁ ਨਾ ਜੋਗੀ ਜਾਣੈ ਰੁਤਿ ਮਾਹੁ ਨਾ ਕੋਈ ॥   ਜਾ ਕਰਤਾ ਸਿਰਠੀ ਕਉ ਸਾਜੇ ਆਪੇ ਜਾਣੈ ਸੋਈ ॥  

वेल न पाईआ पंडती जि होवै लेखु पुराणु ॥   वखतु न पाइओ कादीआ जि लिखनि लेखु कुराणु ॥   थिति वारु ना जोगी जाणै रुति माहु ना कोई ॥   जा करता सिरठी कउ साजे आपे जाणै सोई ॥  

vel na pā▫ī▫ā pandṯī jė hovai lekẖ purāṇ.   vakẖaṯ na pā▫i▫o kāḏī▫ā jė likẖan lekẖ kurāṇ.   Thiṯ vār nā jogī jāṇai ruṯ māhu nā ko▫ī.   Jā karṯā sirṯẖī ka▫o sāje āpe jāṇai so▫ī.  

The Pundits find not the time, even though it be mentioned in the Puran's texts.   Nor do the Qazis, who scribe the writing of Quran, Know the time.   Neither the yogi nor any one else knows the lunar day, week day season and the month.   The Creator who creates the world, He Himself Knows (the time).  

ਹੇ ਸਿਧੋ ਤਿਸ ਸਮੇ ਕੋ ਨਾਂ ਤੋ ਬਿ੍ਯਾਸਾਦਿ ਪੰਡਤੋਂ ਨੇ ਪਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਪਾਯਾ ਹੋਤਾ ਤੌ ਪੁਰਾਣ ਮੇ ਲਿਖਾ ਹੋਤਾ (ਕਾਦੀਆ) ਮਹੰਮਦਾਦੀ ਪੈਕੰਬਰੋ ਨੇ ਭੀ (ਵਖਤੁ) ਸਮਾ ਨਹੀ ਪਾਇਆ ਜੌ ਪਾਯਾ ਹੋਤਾ ਤੌ ਲਿੱਖਣ ਸਾਥ ਕੁਰਾਨ ਮੇਂ ਲਿਖਾ ਹੋਤਾ (ਜੋਗੀ) ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮੀ ਭੀ ਤਿਥਿ ਦਿਨ ਰੁਤਿ ਅਰ ਮਹੀਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਸਕਤੇ ਔਰ ਭੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਸਕਤਾ ਹੇ ਸਿਧੋ (ਜਾ) ਜੋ ਵਾ ਜਬ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਸ੍ਰਿਸਟੀ ਕੀ ਰਚਨਾ ਕੋ ਰਚਤਾ ਹੈ ਤਬ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੋ ਸੋਈ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਜਾਨਤਾ ਹੈ॥

ਕਿਵ ਕਰਿ ਆਖਾ ਕਿਵ ਸਾਲਾਹੀ ਕਿਉ ਵਰਨੀ ਕਿਵ ਜਾਣਾ ॥   ਨਾਨਕ ਆਖਣਿ ਸਭੁ ਕੋ ਆਖੈ ਇਕ ਦੂ ਇਕੁ ਸਿਆਣਾ ॥   ਵਡਾ ਸਾਹਿਬੁ ਵਡੀ ਨਾਈ ਕੀਤਾ ਜਾ ਕਾ ਹੋਵੈ ॥   ਨਾਨਕ ਜੇ ਕੋ ਆਪੌ ਜਾਣੈ ਅਗੈ ਗਇਆ ਨ ਸੋਹੈ ॥੨੧॥  

किव करि आखा किव सालाही किउ वरनी किव जाणा ॥   नानक आखणि सभु को आखै इक दू इकु सिआणा ॥   वडा साहिबु वडी नाई कीता जा का होवै ॥   नानक जे को आपौ जाणै अगै गइआ न सोहै ॥२१॥  

Kiv kar ākẖā kiv sālāhī ki▫o varnī kiv jāṇā.   Nānak ākẖaṇ sabẖ ko ākẖai ik ḏū ik si▫āṇā.   vadā sāhib vadī nā▫ī kīṯā jā kā hovai.   Nānak je ko āpou jāṇai agai ga▫i▫ā na sohai. ||21||  

How to express, how to praise, how to describe and how to know Thee, O Lord?   Nanak! All describe Thy discourse and each is wiser then the other.   Great is the Master and great His Name and what he does, comes to pass.   Nanak! if someone deems himself potent to do, He shall not look adorned on his arrival in the world hereafter.  

ਤਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਕੇ ਉਤਪਤੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੋ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਕਥਨ ਕਰੂੰ। ਪੁਨਾ ਤਿਸ ਕੇ ਪਾਲਨਾ ਕਰਨੇ ਕੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੋ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਬਰਨਨ ਕਰੂੰ ਅਰੁ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜਾਣਾ ਕੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਸੰਘਾਰੁ ਕਰਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੇ ਮੈ ਤਿਸ ਕੀ (ਸਾਲਾਹੀ) ਉਪਮਾ ਕੈਸੇ ਕਰੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਹੇ ਸਿਧੋ (ਆਖਣਿ) ਅਖ੍ਯਾਨ ਅਰਥਾਤ ਕਥਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਕਰਨੇ ਕੋ ਸਭ ਏਕ ਸੇ ਏਕ ਵਡਾ ਬਣ ਕਰ ਕਹਿਤਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਅੰਤੁ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪਾਵਤਾ ਹੈ ॥ ❀ਤਾਂਤੇ ਏਹੀ ਜਾਨੋ ਜੈਸਾ ਵਡਾ ਸਾਹਿਬੁ ਹੈ ਤੈਸੀ ਵਡੀ ਉਸ ਕੀ (ਨਾਈ) ਵਡਾਈ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜਿਸ ਕਾ ਕੀਆ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ॥ ਭਾਵ ਸੱਤ ਸੰਕਲਪ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਜੋ ਕੋਈ (ਆਪੌ ਜਾਣੈ) ਅਪਣੇ ਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਏਹੁ ਸਮਝਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਕਹਿ ਸਕਤਾ ਹੂੰ ਵਾ ਸਭ ਕਾਮ ਕਰ ਸਕਤਾ ਹੂੰ। ਐਸਾ ਹੰਕਾਰੀ ਆਗੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਮੈਂ ਜਾਇਕਰ ਸੋਭਾ ਨਹੀਂ ਪਾਵਤਾ। ਭਾਵ ਏਹੁ ਕਿ ਨੀਰਗਤਿ ਕੋ ਪਾਵਤਾ ਹੈ॥੨੧॥ ❀ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਇਸ ਰਚਨਾ ਮੇ ਤੋ ੭ ਪਤਾਲ ਔਰ ੭ ਅਕਾਸ ਐਸਾ ਨਿਜਮੁ ਕੀਆ ਹੈ ਫਿਰ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਕਾ ਉਣੰਜਾ ਕ੍ਰੋੜ ਜੋਜਨ ਤਥਾ ਪਰਬਤਾਦਿਕੋਂ ਕਾ ਭੀ ਪ੍ਰਮਾਣੁ ਕੀਆ ਹੈ ਆਪ ਕਹਤੇ ਹੋ ਕਿ ਕੋਈ ਭੀ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਤਾ ਏਹਿ ਕੈਸੇ ਜਾਨਾ ਜਾਵੇ॥ ਉੱਤਰ: